Địa chỉ: Thôn Hồng Hà, xã Tân Mỹ Hà, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh

Nhà thờ họ Nguyễn Mai là di tích lịch sử văn hóa được xây dựng dưới thời Hậu Lê, nằm trên thửa đất có diện tích 400m2 ở thôn Hồng Hà, xã Tân Mỹ Hà, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh. Di tích ngoảnh về hướng Tây Nam, phía trước là cánh đồng lúa, phía sau dựa lưng vào vườn tược nhà dân thôn Hồng Hà.

Nhà thờ họ Nguyễn Mai là công trình tín ngưỡng thờ thủy tổ họ Nguyễn Mai đến đây lập nghiệp vào thế kỷ 16. Đó là dòng họ trải qua các thời kỳ đã có những đóng góp to lớn đối với quê hương, đất nước. Những danh nhân trong dòng họ như: Nguyễn Mai Liệu, Nguyễn Mai Hùng, Nguyễn Thị Hồng là những người tiên phong đi giúp dân ổn định làm ăn sinh sống dưới thời Lê Trung Hưng khi mà đất nước lâm vào cuộc nội chiến Nam – Bắc triều, và đã được các triều vua ban sắc phong thần, ghi nhận công lao “Hộ quốc, tỷ dân”. Hàng năm cứ đến ngày 10 tháng Giêng, Ban lễ nghi dòng họ tổ chức giỗ tổ.

Nhà thờ họ Nguyễn Mai có cấu trúc hai toàn: Hạ điện và Thượng điện. Hạ điện là công trình ba gian được làm từ những năm đầu của thế kỷ 21. Hai gian bên bằng nhau, gian giữa nhỏ hơn. Toàn bộ kết cấu cột tròn giả gỗ đúc bằng bê tông cốt thép, không có mảng tường bao quanh, tạo sự thông thoáng cho ngôi nhà. Điều đặc biệt là Hạ điện không có hoa văn trang trí trên các cấu kiện cũng như hệ mái; Thượng điện là ngôi nhà tứ trụ có kết cấu bằng gôc mít cổ mang phong cách thời Nguyễn. Thượng điện có ba gian, bốn vì, bít đốc hai đầu. Mặt trước Thượng điện khắc đôi câu đối bằng chữ Hán thể chân thư ca ngợi đạo đức vẹn toàn và sự trường tồn của dòng họ Nguyễn Mai:

Tam cương ngũ thường duy trụ lập

Thiên chi vạn phái bản nguyên trường

Và:

Thăng đường ái nhược kiến

Nhập hộ túc nhiên văn.

Đặc biệt, tòa Thượng điện là nơi cất giữ 03 đạo sắc thời Nguyễn thuộc ba triều vua Thành Thái, Duy Tân, Khải Định phong cho Châu Sơn Ngọc nữ Nguyễn Thị Hồng.

Di tích nhà thờ họ Nguyễn Mai là chứng cớ lịch sử quan trọng để giáo dục truyền thống văn hóa, tình cảm yêu nước, cố kết dòng họ cho thế hệ trẻ. Qua đó khích lệ lòng yêu nước, lòng biết ơn sâu sắc đối với các thê hệ, lớp lớp cha anh đi trước đã có công xây dựng và bảo vệ quê hương mang lại hạnh phúc cho nhân dân.